CNC’de Devir–İlerleme Hesabı (Pratik Anlatım)
CNC’de “kaliteli kesim” genelde iki şeyin doğru ayarlanmasına bağlıdır: devir (RPM) ve ilerleme (mm/dk). Bu ikisi doğru oranlanmazsa;
- uç çabuk körelir,
- yüzey yanar veya pütürlü çıkar,
- talaş yerine toz oluşur,
- motor zorlanır, titreşim artar.
Bu yazıda devir–ilerleme hesabını kafa karıştırmadan, günlük kullanımda işine yarayacak şekilde anlatıyorum.
1) Temel Mantık: “Diş Başına Talaş” (Chip Load)
CNC’de doğru ilerlemeyi hesaplatan en kritik değer chip load’dur. Türkçede “diş başına talaş” diyebiliriz.
Chip Load = takımın her dişinin, her turda kopardığı talaş miktarıdır.
- Çok düşük olursa: takım talaş koparamaz, sürtünür → ısınma + yanma + körelme
- Çok yüksek olursa: takım aşırı yüklenir → titreşim + kırılma
2) Ana Formül (En Pratik Hesap)
İlerleme (mm/dk) = Devir (RPM) × Diş sayısı (Z) × Chip Load (mm/diş)
Bu kadar.
Hızlı örnek:
- RPM: 18.000
- Z: 2 ağız (2 flute)
- Chip load: 0,06 mm/diş
İlerleme = 18.000 × 2 × 0,06 = 2.160 mm/dk
Yani yaklaşık 2,2 m/dk.
3) Chip Load Nasıl Seçilir?
Chip load değeri; malzeme, takım çapı, takım kalitesi, makinenin rijitliği ve soğutma gibi etkenlerle değişir. Yine de pratik bir başlangıç tablosu iş görür:
Başlangıç chip load önerileri (genel kullanım)
- MDF / Sunta / Kontrplak: 0,05 – 0,12 mm/diş
- Pleksi / Plastik: 0,03 – 0,08 mm/diş
- Alüminyum (hobi/orta seviye): 0,01 – 0,04 mm/diş
- Yumuşak ahşap: 0,06 – 0,15 mm/diş
Not: Makine rijit değilse veya çok ince takım kullanıyorsan aralıkların alt tarafıyla başla.
4) En Çok Kullanılan Senaryolarla Pratik Hesap
A) MDF’de 6 mm – 2 ağız (18.000 RPM)
- Chip load: 0,08 mm/diş (güvenli başlangıç)
- İlerleme: 18.000 × 2 × 0,08 = 2.880 mm/dk
➡️ 2,9 m/dk
Makinen güçlü/raylı sistemse 0,10’a çıkıp:
- 18.000 × 2 × 0,10 = 3.600 mm/dk (3,6 m/dk)
B) Pleksi’de 3 mm – 1 ağız (18.000 RPM)
Plekside en büyük dert erime. Bu yüzden “talaş çıkaracak kadar” ilerlemek şart.
- Z: 1 ağız
- Chip load: 0,05 mm/diş
- İlerleme: 18.000 × 1 × 0,05 = 900 mm/dk
➡️ Erime varsa genelde çözüm: ilerlemeyi artırmak (veya deviri düşürmek), hava üflemek.
C) Alüminyum’da 6 mm – 2 ağız (12.000 RPM)
Alüminyumda amaç: kontrollü talaş, titreşimsiz kesim.
- Chip load: 0,02 mm/diş
- İlerleme: 12.000 × 2 × 0,02 = 480 mm/dk
➡️ 0,03’e çıkarsan: 720 mm/dk
(Soğutma/hava ve sağlam bağlama şart.)
5) Devir mi, İlerleme mi Değiştirilmeli?
Pratikte “sorun çözme” böyle yapılır:
Takım yanıyor / MDF kararıyor / talaş toz gibi:
- İlerleme az veya devir fazla
✅ İlerlemeyi artır
✅ veya deviri düşür
Takım bağırıyor / titreşim var / kenarlar dalgalı:
- İlerleme fazla veya paso (derinlik) fazla
✅ İlerlemeyi biraz düşür
✅ paso azalt
✅ takım boyunu kısalt / bağlamayı güçlendir
Pleksi eriyor:
- Sürtünme var
✅ ilerleme artır
✅ tek ağız takım kullan
✅ hava üfle / soğutma ekle
✅ gerekirse RPM düşür
6) “Paso” İşin Neresinde?
Devir–ilerleme doğru olsa bile paso aşırı olursa yine sorun çıkar.
Genel pratik kural (başlangıç için):
- Ahşap/MDF: takım çapının %50–100’ü paso (makineye göre)
- Plastik: %30–80
- Alüminyum: %10–30 (rijitliğe bağlı)
Örnek: 6 mm takımla MDF → 3 mm paso ile başla, makine rahatsa artır.
7) Hızlı Mini Rehber (1 Dakikada Ayar)
- Takım çapı ve ağız sayısını belirle (Z)
- Malzemeye göre chip load seç (güvenli alt değer)
- RPM belirle (spindle gücü + takım önerisi)
- Formülle ilerlemeyi hesapla
- Test kesimi yap
- Talaşa bak:
- Toz → ilerleme artır / RPM düşür
- Kaba kırık talaş + titreşim → paso azalt / ilerleme düşür
Sonuç
Devir–ilerleme hesabı aslında zor değil:
Doğru chip load → doğru ilerleme → temiz talaş → iyi yüzey + uzun takım ömrü
Bu mantığı oturttuğunda, her malzemede “deneme-yanılma” süren ciddi şekilde kısalır.